De kust van rosse meeuwen

Oude Vrouw: “Batu is een dode ziel.
Het is wanneer de mens levend rondloopt, maar de ziel dood is.
Misschien was ze helemaal niet geboren. Misschien is ze dood gegaan.
Misschien hebben anderen haar vermoord.
Je kan zo’n mens nooit begrijpen. Wat zal hij doen? Waar gaat hij naartoe?
Het verstand wordt vreemd zonder ziel. Op het hart beginnen haren te groeien.
Er zijn nu veel batu.”

Alexander Kosenkov

Het verhaal

De Kust van de Rosse Meeuwen speelt zich af op de verlaten vlaktes van de Tajmyrse toendra. Het heden. Voorjaar. De lange pooldag. Een vervallen Russische kerk uit de zeventiende eeuw en een Nganasaanse bevroren begraafplaats, waar de doden boven de aarde gelegd zijn. Op een achtergrond van de liefdessymfonie van vogels ontvouwt zich het drama van De Kust van de Rosse Meeuwen.

Oude Vrouw is een oude blinde sjamaanvrouw. Vergezeld door haar kleindochter Masja komt ze hiernaartoe om te sterven. Maar ze kan niet sterven, want ‘Moeder Aarde’ is boos’ op haar. Als haar enige kleindochter geen kinderen krijgt, zal Oude Vrouw levend tussen de doden moeten ronddwalen.

Met de komst van voor deze streek vreemde vogels, rosse meeuwen, krijgen ze onverwachts bezoek. Een groep stedelingen strand aan de kust, op een dag lopen van de standplaats van Oude Vrouw en Masja. De Oude Vrouw weet hen te redden. Het blijken vier mannen te zijn, Domnitsj, Bitsj en Vader met zijn Zoon.

De wereld van vreemdelingen is vreemd voor Oude Vrouw. Maar ze heeft hen nodig. Althans, één is genoeg, om een kind bij haar kleindochter te verwekken en haar vredig te laten sterven. Het wordt nog nijpender. Er is een probleem. De mannen moeten op tijd weg. Maar hoe komen ze weg?

Een kindje verwekken bij de adembenemende schoonheid Masja en haar over te halen de weg te wijzen lijkt hen een goed idee. Ieder doet zijn best bij Masja, maar krijgt bij elke poging tot toenadering een geweer onder zijn neus. En Nganasanen kunnen goed mikken! Dan komen de mannen tot een ‘briljante’ oplossing. Ze kunnen de kerk in de fik steken, dan zullen de helikopters hen zeker vinden. Hun voornemen mondt uit in een bloedbad. De auteur Kosenkov verkiest het om redding aan de verloren zielen te schenken aan het ‘tweede einde’ dat volgt na het bloedbad. De kerkklok luidt…

Dramaturgie

De Kust van de Rosse Meeuwen is een modern stuk, vakkundig geschreven in de traditie van het Russische drama-vakmanschap. Een moderne Meeuw. Maar de realistische dialogen zijn doorspekt van surrealistische taal en het wereldbeeld van de Nagansanen. Het gegeven is gebaseerd op een nauwkeurige etnografische achtergrond en volgt de geschiedenis van het Russische Noorden. Tegelijkertijd is het stuk universeel en herkenbaar voor de West Europese samenleving. De karakters zou je op straat tegen kunnen komen. Maar ook de thema’s zijn actueel: vader-zoon conflict; traditie vs. moderniteit en actuele kwestie van “samen leven” en participatiemaatschappij.

Twee werelden komen in botsing, die van traditie met die van de moderniteit. De centrale problematiek is echter gelegen op het vlak van de menselijke relaties die ontwricht raken. De Kust van de Rosse Meeuwen toont de verschillende wegen van de personages, hoe ze van de medemens vervreemden, hoe ze de gemeenschapswaarden verliezen, hoe ze – om in termen van Oude Vrouw te spreken – hun ziel kwijtraken.

Het conflict tussen individueel belang en het algemeen belang toont de teloorgang van gemeenschapswaarden en stuklopende menselijke relaties als gevolg van losgeslagen individualisme.

Golofastova over het researchtraject

Ik heb dit stuk gevonden in een Russisch theaterblad uit 1994. Het was de tijd dat Sovjet Unie in brokken lag. De oude waarden waren vernietigd, maar de nieuwe nog niet gevonden. Meteen werd ik gegrepen door het verhaal en de taal. Ik zou het later nog twintig keer herlezen. En elke keer weer was het opnieuw een rijke ervaring. Dit stuk moest vertaald en in Nederland opgevoerd worden. PHRS heeft een budget beschikbaar gesteld. In samenwerking met slaviste Suïntha Uiterwaal heb ik het vertaald.

Daarnaast heb ik me verdiept in beeldmateriaal en literatuur over de Nganasanen. Ik heb een reis gemaakt naar het eiland Oljchon in het Baikalmeer. Daar staat de Sjamaanberg – het mekka van de sjamanen van de wereld. Tijdens die reis heb ik eveneens een omweg langs Novosibirsk gemaakt om de schrijver te spreken. Mijn reis met de Transsiberië Expres, langs smeulende berkenbossen, en vele treingesprekken met natives, leek zelf een voorstelling. Een mooie, bevlogen ontmoeting met de toneelschrijver, documentalist en filmmaker Kosenkov was het gevolg. En ik mocht van hem het einde van het stuk zelf kiezen…